Endometrioza je kronična ginekološka bolest kod koje se stanice sluznice maternice nalaze izvan maternice (najčešće u jajniku i u zdjelici, ali i u svim drugim tkivima i organima). Kako su ove stanice osjetljive na djelovanje hormona, ponašaju se isto kao i u maternici, rastu i krvare, što može uzrokovati kroničnu bol i stvaranje ožiljaka i priraslica. Uzrok endometrioze je još uvijek nepoznat. Postoji mnogo teorija nastanka, od kojih je najprihvaćenija teorija retrogradne menstruacije – u vrijeme menstruacije menstrualna krv izlazi ne samo van, nego i kroz jajovode u trbušnu šupljinu.

Smatra se da oko 10-15% svih žena u dobi od 16-40 godina ima endometriozu. Najčešći simptom su bolovi, u vrijeme ovulacije, menstruacije, i odnosa, kronična zdjelična bol, te bol kod mokrenja ili pražnjenja crijeva. Simptomi su i nepravilna, dugotrajna, obilna krvarenja te neplodnost.

Endometrioza stvara ožiljke i priraslice koje mogu oštetiti i zatvoriti jajovode pa postoji fizička prepreka začeću. Uz prohodne jajovode, smatra se da endometrioza oštećuje jajnu stanicu i sprečava njenu oplodnju.

Ukoliko postoje endometriotične ciste na jajniku, ginekolog će ih palpirati ili vidjeti ultrazvukom. Povišen tumorski marker CA 125 u žena reproduktivne dobi, dodatno potvrđuje sumnju na endometriozu. Ukoliko nema cisti na jajnicima, a postoji sumnja na endometriozu, jedini način na koji se to može dokazati su magnetska rezonanca i laparoskopska operacija. Ukoliko su ciste male (<3 cm), nije potrebna operacija, nego češće kontrole. Nepravilna krvarenja mogu se kontrolirati kontraceptivima. Ukoliko su ciste veće, postoji neplodnost, ili teški simptomi, endometrioza se operira, obično laparoskopski.

Bolest vrlo srodna endometriozi, a o kojoj se priča tek u zadnje vrijeme, kad postoje ultrazvuci s odličnom rezolucijom koji mogu postaviti sumnju na nju, je adenomioza. Kod adenomioze se endometrijska stroma i žlijezde nađu u mišiću maternice, od čega je maternica povećana, uzrokuje jaka krvaranja i/ili bolove, i povezuje se s neplodnosti. Adenomioza se nađe kod 5-10% žena, osobito starijih od 40 godina, i dijagnosticira se ultrazvukom, ponekad s color Dopplerom. Karakteristični nalazi, između ostalih, su zadebljanost jedne stijenke maternice, te lakune.